Phân loại các chất dinh dưỡng đa lượng

Chất dinh dưỡng có thể được chia thành 2 loại: các chất dinh dưỡng đa lượng và vi chất dinh dưỡng. Các chất dinh dưỡng đa lượng là các hợp chất dinh dưỡng mà cơ thể bạn cần với số lượng đáng kể cho hoạt động hàng ngày. Mặc dù mỗi loại cung cấp cho bạn hầu hết năng lượng bạn cần để hoạt động, nhưng tất cả chúng đều có vai trò khác nhau trong cơ thể bạn. 

Chất dinh dưỡng đa lượng được phân loại thành những nhóm sau:

- Chất dinh dưỡng đa lượng có cung cấp năng lượng: gồm các chất phổ biến như chất bột đường, chất đạm và chất béo. Chất dinh dưỡng đa lượng là những chất mà nhu cầu cung cấp cho cơ thể hàng ngày được tính bằng đơn vị gam trở lên.

- Chất dinh dưỡng đa lượng hỗ trợ cho sự chuyển hóa bao gồm các chất khoáng đa lượng, nước và chất xơ. 

1. Chất dinh dưỡng đa lượng cung cấp năng lượng

Chất dinh dưỡng đa lượng cung cấp năng lượng này được chia thành 3 nhóm: protein, chất béo và carbohydrate. 

- Carbohydrate là đường, tinh bột và chất xơ có trong trái cây, ngũ cốc, rau và các sản phẩm sữa. Sở dĩ được gọi là carbohydrates vì chúng chứa carbon, hydro và oxy. Carb cung cấp năng lượng cho hệ thần kinh trung ương và năng lượng cho các hoạt động của cơ bắp. Hơn nữa, carb còn quan trọng cho chức năng của não bộ, ảnh hưởng đến tâm trạng, trí nhớ,...

- Protein hay còn gọi là chất đạm, là những phân tử sinh học hay đại phân tử, chứa một hoặc nhiều mạch các acid amin, liên kết với nhau bởi liên kết peptid. 

Mỗi loại protein sau khi được tạo ra, chỉ tồn tại trong một khoảng thời gian nhất định, có loại chỉ tồn tại vài phút, có loại có thể tồn tại hàng năm. Sau đó, protein bị thoái hóa và được tái sinh bởi bộ máy tế bào thông qua quá trình luân chuyển protein.

Do protein chiếm tới 50% khối lượng thô của tế bào, là thành phần thiết yếu cấu trúc, hình thành, duy trì, tái tạo cơ thể nên cơ thể cần bổ sung protein qua chế độ ăn hàng ngày. Nếu cơ thể thiếu protein sẽ dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng như suy dinh dưỡng, chậm lớn, hay ốm đau, bệnh tật do sức đề kháng giảm.

- Chất béo gồm dầu, mỡ có nhiều vai trò cần thiết cho cơ thể. Trước hết đó là nguồn sinh năng lượng quan trọng: 1 gam chất béo khi đốt cháy trong cơ thể cho 9 Kcal (1 gam chất đạm hay chất bột chỉ cho 4 Kcal).

Dầu mỡ là dung môi tốt để hòa tan các vitamin A, D, E, K là những vitamin có nhiều chức năng quan trọng trong cơ thể. Cơ thể muốn hấp thu và sử dụng tốt các vitamin này phải cần có dầu mỡ.

Ngoài ra, chất béo cũng là thành phần quan trọng của nhiều chất cần thiết đối với cơ thể. Các cấu trúc của chất béo như phootphatit (đặc biệt là Lexithin), xerebrozit…tham gia cấu tạo các tế bào và dịch thể của các tổ chức, đặc biệt là tổ chức não.

Các axit béo không no như axit Linoleic, axit arachidon-ic, DHA…là thành phần của nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học cao, là yếu tố cần thiết để cấu tạo màng tế bào, các tổ chức liên kết, tổ chức thần kinh.

2. Chất dinh dưỡng đa lượng hỗ trợ sự chuyển hóa

Chất dinh dưỡng đa lượng hỗ trợ cho sự chuyển hóa bao gồm các chất khoáng đa lượng, nước và chất xơ:

- Nước chiếm đến hơn 80% trọng lượng cơ thể, 50% trọng lượng mỡ, 50% trọng lượng xương, 60-75% trọng lượng cơ. Nước là chất quan trọng để sự trao đổi chất diễn ra không ngừng.

Uống không đủ nước sẽ làm suy giảm chức năng thận, ảnh hưởng đến chức năng của tế bào cũng như chức năng các hệ thống trong cơ thể, kết quả là trong cơ thể tích lũy nhiều chất độc hại.

Những người thường xuyên uống không đủ tóc dễ gãy rụng, nước da thường khô, xuất hiện cảm giác mệt mỏi, đau đầu, có thể xuất hiện táo bón, hình thành sỏi ở thận và túi mật.

- Chất khoáng hay khoáng chất là 1 nhóm các chất không sinh năng lượng nhưng giữ nhiều vai trò và chức năng quan trọng trong cơ thể. Có gần 60 nguyên tố nhưng trong đó các chất có hàm lượng lớn được xếp vào các yếu tố đa lượng (macroelements) như Ca, P, Mg, K, Na.

Chất khoáng có một vai trò quan trọng với cơ thể giúp quá trình tăng trưởng và vững chắc của xương, là chất xúc tác cho các hoạt động của enzyme, điều hòa hệ tim mạch, tuần hoàn máu, tiêu hóa. Ngoài ra chất khoáng cũng óp mặt trong các phản ứng hóa học quan trọng của cơ thể.

- Chất xơ là một thành phần của thực phẩm có nguồn gốc thực vật mà cơ thể không tiêu hoá được và thường làm tăng lượng chất thải (chất bã) trong quá trình tiêu hoá. Thức ăn có nhiều chất xơ làm nhanh no, giảm sự thèm ăn các món khác.

Chất xơ trong thực phẩm xúc tiến quá trình tiêu hoá, giúp giải phóng các chất phế thải ra khỏi cơ thể mau chóng hơn và do đó giảm sự tồn tại của các chất độc trong cơ thể. Các món ăn giàu chất xơ còn chứa nhiều loại chống oxy hoá và vitamin C rất có lợi cho sức khỏe.