Hạ huyết áp tư thế đứng là gì? Triệu chứng và cách phòng ngừa tình trạng này

Bạn có bao giờ cảm thấy choáng váng, chóng mắt khi ra khỏi giường hoặc đứng dậy khỏi ghế không? Đây có thể là dấu hiệu cảnh báo bạn đang gặp tình trạng hạ huyết áp tư thế đứng. Hạ huyết áp tư thế đứng là huyết áp tâm thu giảm từ 20mmHg trở lên và huyết áp tâm trương giảm 10mmHg.

Hạ huyết áp tư thế đứng ảnh hưởng đến khoảng 20% người lớn tuổi. Tình trạng này cũng phổ biến ở những người vừa nằm nghỉ trên giường hoặc mới sinh con. Ngoài ra, thanh thiếu niên có giai đoạn tăng trưởng nhanh có thể bị hạ huyết áp thế đứng.

1. Hạ huyết áp tư thế đứng là gì?

Hạ huyết áp tư thế thế đứng là thuật ngữ dùng để mô tả tình trạng huyết áp giảm khi một người đứng dậy sau khi ngồi hoặc nằm.

Khi một người đứng dậy sau khi ngồi hoặc nằm, cơ thể phải hoạt động để điều chỉnh theo sự thay đổi tư thế đó. Điều đặc biệt quan trọng là cơ thể phải đẩy máu lên trên và cung cấp oxy cho não. Nếu cơ thể không thực hiện được điều này một cách đầy đủ, huyết áp sẽ giảm và một người có thể cảm thấy choáng váng hoặc thậm chí bất tỉnh.

Hạ huyết áp tư thế đứng có thể gây ra một số biến chứng nguy hiểm như gãy xương do bị ngã, sốc hoặc suy nội tạng nếu huyết áp duy trì ở mức quá thấp, đột quỵ hoặc bệnh tim do huyết áp dao động.

Đọc thêm:

- Huyết áp thấp là bao nhiêu? Những điều cần biết về huyết áp thấp

- Cẩn thận với biến chứng tai biến mạch máu não do huyết áp thấp gây ra

2. Triệu chứng hạ huyết áp tư thế đứng

Các triệu chứng hạ huyết áp tư thế đứng bao gồm:

- Choáng váng hoặc chóng mặt

- Tầm nhìn mờ 

- Lú lẫn

- Mệt mỏi bất thường

- Chân oằn hoặc yếu

- Tim đập nhanh .

- Buồn nôn hoặc cảm thấy nóng và đổ mồ hôi.

- Ngất xỉu (ngất) trong trường hợp nặng

- Khó thở nhưng ít phổ biến hơn

Các triệu chứng có thể trầm trọng hơn khi ăn nhiều carbohydrate, tập thể dục, nghỉ ngơi trên giường kéo dài và thời tiết nóng. Hạ huyết áp thế đứng cũng có xu hướng xảy ra thường xuyên và nghiêm trọng hơn vào buổi sáng. Đó là vì huyết áp thường ở mức thấp nhất khi bạn thức dậy vào buổi sáng.

3. Nguyên nhân gây hạ huyết áp tư thế đứng

Khả năng bạn bị hạ huyết áp tư thế đứng cao hơn khi bạn già đi. Khi già đi, các tế bào trong tim và động mạch giữ cho huyết áp ổn định phản ứng chậm hơn. Và người lớn tuổi có khả năng đang dùng thuốc để điều trị tiểu đường hoặc bệnh tim mạch, những yếu tố này cũng có thể góp phần làm tăng tình trạng này.

Các nguyên nhân gây hạ huyết áp tư thế đứng bao gồm:

- Mất nước

Hạ huyết áp tư thế đứng chỉ thỉnh thoảng xảy ra thường là do mất nước, làm cho cơ thể bạn khó điều chỉnh để kiểm soát huyết áp hơn. 

Bạn có thể bị mất nước nhẹ nếu bạn tập thể dục quá sức, ở ngoài trời nắng nóng, ngâm mình trong bồn nước nóng hoặc đang hồi phục sau khi bị cúm. Mất nước là một vấn đề đáng lo ngại nếu bạn bị bệnh tiểu đường không được kiểm soát tốt hoặc nếu bạn dùng thuốc lợi tiểu để điều trị huyết áp cao.

- Ăn uống

Có khoảng 1/3 người lớn tuổi có xu hướng chóng mặt sau khi ăn một bữa ăn lớn. Ruột của bạn cần nhiều máu để tiêu hóa thức ăn, điều này khiến lượng máu lưu thông ở các phần khác của cơ thể giảm đi. Khi cơ thể bạn không thể điều chỉnh cho sự thay đổi đó, huyết áp của bạn có thể sụt giảm và bạn có thể cảm thấy chóng mặt hoặc ngã. Các bác sĩ gọi đây là huyết áp hậu phục thực phẩm.

- Bệnh tim

Những người có vấn đề về tim hoặc van tim, suy tim hoặc nhịp tim cực kỳ thấp có thể dễ gặp tình trạng hạ huyết áp tư thế đứng. Thiếu máu hoặc mất máu cũng có thể là nguyên nhân gây ra chóng mặt do hạ huyết áp.

- Thuốc men

Cảm giác chóng mặt khi đứng lên cũng có thể do thuốc bạn dùng để điều trị các bệnh về tim, bao gồm chất gây ức chế ACE, thuốc ức chế thụ thể angiotensin (ARB), thuốc chẹn beta, thuốc chặn canxi, thuốc lợi tiểu và nitrat. 

Các loại thuốc điều trị bệnh Parkinson và rối loạn cương dương, một số thuốc chống trầm cảm, thuốc chống loạn thần cho sức khỏe tâm thần và thuốc giãn cơ cũng có thể làm giảm huyết áp của bạn. Sử dụng nhiều loại thuốc khác nhau hoặc uống rượu cùng với các loại thuốc này có thể làm tăng khả năng chóng mặt do hạ huyết áp.

- Thần kinh

Hạ huyết áp tư thế đứng do thần kinh xảy ra khi có sự giảm giải phóng norepinephrine từ các dây thần kinh trong hệ thần kinh giao cảm. Norepinephrine là chất dẫn truyền thần kinh làm co mạch máu khi bị căng thẳng. 

Do sự giải phóng norepinephrine giảm, huyết áp sẽ giảm sau khi đứng vì mạch máu không thể co lại và bù đắp cho lượng máu dồn vào chân do trọng lực.

Tình trạng liên quan đến hạ huyết áp thế đứng do thần kinh bao gồm bệnh Parkinson, chứng sa sút trí tuệ thể Lewy, chứng rối loạn tự chủ gia đình.

4. Bị hạ huyết áp tư thế đứng nên làm gì?

Huyết áp tư thế đứng có thể được quản lý hiệu quả bằng cách giải quyết các nguyên nhân cơ bản. Các phương án điều trị có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể. Dưới đây là một số cách điều trị thông thường:

- Điều trị các tình trạng cơ bản: Nếu một tình trạng y tế cơ bản đang gây ra huyết áp tư thế đứng, chẳng hạn như mất nước, thiếu máu, hay bệnh tim, việc điều trị những tình trạng này có thể giúp giảm bớt triệu chứng.

- Điều chỉnh thuốc men: Trong một số trường hợp, huyết áp tư thế có thể là tác dụng phụ của một số loại thuốc. Liều lượng của thuốc có thể được điều chỉnh hoặc trong một số trường hợp, một loại thuốc khác có thể được kê đơn để giảm bớt triệu chứng.

- Đứng dậy đúng cách: Nếu đang nằm trên giường, trước tiên bạn hãy ngồi dậy từ từ - điều này có thể giúp ngăn chặn sự sụt giảm đột ngột của huyết áp khi đứng lên.

- Vớ nén: Đeo vớ nén ở chân có thể giúp cải thiện lưu lượng máu và ngăn chặn sự ứ đọng máu ở phần dưới cơ thể, giảm nguy cơ huyết áp tư thế.

- Uống nước nếu bạn bị mất nước và bổ sung muối: Tăng cường uống nước và muối có thể giúp duy trì thể tích máu và ngăn ngừa mất nước, điều có thể góp phần vào huyết áp tư thế đứng. Tuy nhiên, ăn quá nhiều muối cũng có thể ảnh hưởng đến sức khoẻ tim mạch nên bạn cần bổ sung một cách hợp lý.

Những loại thuốc điều trị nào được sử dụng?

Hiếm khi, những người bị hạ huyết áp thế đứng cần dùng thuốc để tăng thể tích và huyết áp. Những loại thuốc này bao gồm:

- Droxidopa: Thuốc này giúp tăng huyết áp bằng cách làm co mạch máu.

- Các chất kích thích erythropoiesis (ESA): Các ESA, như Procrit® hay Epogen®, kích thích sản xuất tế bào hồng cầu, có thể giúp cải thiện thể tích máu.

- Desmopressin: Desmopressin (Nocdurna® hoặc DDAVP®) giúp giảm sản xuất nước tiểu, điều này có thể ngăn chặn mất nước và cải thiện thể tích máu.

- Octreotide: Octreotide (Bynfezia Pen™ hay Mycapssa®) là một hormon làm co mạch máu, giúp tăng huyết áp.

- Fludrocortisone: Fludrocortisone là một steroid tổng hợp giúp cơ thể giữ muối và nước, tăng thể tích và áp lực máu.

- Midodrine hydrochloride: Midodrine hydrochloride giúp co mạch máu, làm giảm sự sụt giảm huyết áp khi đứng lên.

- Pyridostigmine: Pyridostigmine (Mestinon® hoặc Regonol®) giúp cải thiện truyền dẫn thần kinh và sức mạnh cơ bắp, giảm nguy cơ huyết áp tư thế.

Các tác dụng phụ của những phương pháp điều trị này có thể bao gồm tê, ngứa, đau đầu, sưng, mức kali thấp và trong trường hợp hiếm là suy tim. Quan trọng là phải thảo luận về các tác dụng phụ tiềm ẩn với nhà cung cấp dịch vụ y tế của bạn.

5. Cách phòng ngừa hạ huyết áp tư thế đứng

Nếu bạn dễ bị huyết áp tư thế đứng, những biện pháp sau có thể giảm bớt triệu chứng:

- Giữ nhiệt độ cơ thể vừa phải: Tránh tắm nước nóng hoặc tắm hơi, vì nhiệt độ cao có thể làm cơ thể mất nước và dẫn tới hạ huyết áp.

- Duy trì cơ thể được hydrat hóa: Uống nhiều nước, hạn chế tiêu thụ rượu, và tránh ăn những bữa ăn nặng, giàu carbohydrate có thể giúp duy trì đủ thể tích máu và ngăn chặn mất nước.

- Không nằm phẳng khi ngủ: Nâng đầu lên vào ban đêm bằng cách sử dụng thêm gối hoặc nghiêng mặt đệm để giảm nguy cơ huyết áp tư thế đứng khi đứng dậy.

- Chuẩn bị trước khi đứng: Dành nhiều thời gian hơn để chuyển từ tư thế ngồi hoặc nằm xuống sang đứng. Có một vật chắc chắn gần đó để nắm giữ có thể cung cấp sự hỗ trợ và ngăn chặn nguy cơ ngã.

- Di chuyển các cơ bắp: Nếu bạn cần đứng trong thời gian dài, hãy di chuyển chân để thúc đẩy lưu thông máu. Ngoài ra, việc thực hiện các bài tập cơ động như nén một quả bóng cao su mềm hoặc nắm chặt và mở lỏng bàn tay, có thể giúp tăng huyết áp trước khi đứng.

- Cải thiện lưu thông máu và áp lực: Đeo vớ nén hoặc băng bụng có thể cải thiện lưu lượng máu và giúp duy trì huyết áp.

Nhìn chung, hạ huyết áp thế đứng là tình trạng nhiều người gặp phải. Đôi khi tình trạng này không đáng lo ngại vì có thể do mất nước hoặc việc đứng lên không đúng cách. Tuy nhiên, hạ huyết áp thế đứng diễn ra thường xuyên có thể cảnh báo tình trạng nghiêm trọng. Vì vậy, bạn nên hỏi thêm ý kiến của bác sĩ khi gặp triệu chứng này.

Nguồn tham khảo:

1. Postural Hypotension (Orthostatic Hypotension): What to Know

2. Orthostatic Hypotension

3. Orthostatic hypotension (postural hypotension)