Các phương pháp xét nghiệm X- quang cột sống

I. Các phương pháp xét nghiệm X quang cột sống.

1. Chụp X quang quy ước cột sống:

- Chụp thẳng, nghiêng cột sống cổ, lưng, thắt lưng, cùng cụt:

Phát hiện các dấu hiệu của thoái hoá cột sống, xẹp trượt, vỡ thân đốt… do chấn thương, các dị tật bẩm sinh (gai đôi, cùng hoá, thắt lưng hoá, trượt thân đốt và hở eo, dính thân đốt, gù vẹo bẩm sinh…), các hình bệnh lý (u, lao hoặc di căn ung thư , Bechterew…).

- Chụp chếch 3/4 cột sống cổ :

+ Kỹ thuật chụp: tia X chiếu chếch với bình diện thẳng của cột sống cổ một góc 45⁰ .

+ Mục đích: phát hiện hẹp lỗ ghép trong trường hợp có dấu hiệu chèn ép rễ thần kinh hoặc chèn ép động mạch sống của cột sống cổ

- Chụp C_I - C_II:

+ Kỹ thuật chụp X quang: tia X chiếu từ trước ra sau, xuyên qua miệng ở tư thế bệnh nhân nằm  ngửa, há miệng.

+ Mục đích: phát hiện gãy mỏm nha.

- Chụp tủy cản quang (myelography) và chụp bao rễ thần kinh (saccoradiculography):

+  Kỹ thuật: tiêm cản quang vào ống tuỷ hoặc vào vùng bao rễ

+ Mục đích: phát hiện hẹp tắc ống tuỷ, chèn ống tủy, chèn ép bao rễ thần kinh do u tủy, thoát vị đĩa đệm.

2. Chụp cắt lớp vi tính (CT -  Scanner)

Phương pháp chụp CLVT có lợi thế trong tạo ảnh cấu trúc xương của cột sống, được chỉ định trong chẩn đoán lao cột sống, u cột sống... Tuy nhiên phương pháp này ít được sử dụng trong chẩn đoán thoát vị đĩa đệm vì không hiện hình trực tiếp được đĩa đệm.

3. Chụp cộng hưởng từ (MRI):

Chụp cộng hưởng từ là phương pháp có giá trị nhất trong lĩnh vực tạo ảnh cột sống, tủy sống. Nó cho hình ảnh rõ nét về ống sống, đĩa đệm, tủy và ống tủy, rễ thần kinh và hệ thống các dây chằng, được chỉ định trong chẩn đoán thoát vị đĩa đệm, u tủy  và các bệnh lý khác ở cột sống.

II. Chẩn đoán X quang một số bệnh thường gặp ở cột sống.

1. Dị dạng cột sống:

Dị dạng cột sống do rối loạn chuyển tiếp:

+ Có thể có 8 đốt sống cổ.

+ Tồn tại xương sườn của đốt sống cổ VII một bên hay hai bên, thường là một trong những nguyên nhân gây chèn ép rễ thần kinh cánh tay.

+ Thắt lưng hoá D_XII: sườn cụt D_XII nhỏ. Cột sống thắt lưng trong  trường hợp này tồn tại 6 đốt.

+ Thắt lưng hoá S_I: đốt sống cùng I nhô lên đoạn thắt lưng để tạo thành đốt sống thắt lưng VI.

+ Cùng hoá L_V: cột sống thắt lưng chỉ còn 4 đốt. Đốt sống L_V dính vào khối xương cùng - cụt tạo thành khớp tân tạo một bên hoặc hai bên

Gai đôi và hở eo:

Nguyên nhân là do quá trình cốt hoá của cột sống thiếu hoàn thiện.

+ Gai đôi thường xuất hiện ở L_V hoặc S_I mỏm gai tách làm hai.

+ Hở eo là do sự cốt hoá không hoàn toàn phần cung sau đốt sống, thường gặp ở L_IVvà L_V. Thấy được trên phim chụp chếch 3/4, có hình "đứt cổ chó". Hở eo thường gây nên trượt đốt sống ra trước. Trượt do hở eo hoàn toàn tự phát, đôi khi sau một cơ hội là chấn thương nhẹ cột sống. Trượt thân đốt sống được xác định bằng sơ đồ Ulman (trượt thân đốt sống sẽ vượt ra trước đường thẳng kẻ vuông góc với mặt trên thân đốt sống dưới). Trượt thân đốt sống cũng có thể do nguyên nhân thoái hoá gây nên. Khi thoái hoá, đĩa đệm mất tính đàn hồi và sự liên kết giữa các mấu khớp của cột sống không còn chặt chẽ.

 Dính hai thân đốt bẩm sinh:

Khác với dính hai thân đốt do lao, hai thân đốt dính với nhau cả ở khe đĩa đệm và dính cả phần cung sau, hai thân đốt không bị phá hủy vì thế trục cột sống không bị gù hoặc vẹo.

Tồn tại điểm cốt hoá góc trước đốt sống:

Điểm cốt hoá của thân đốt sống nằm ở các góc của thân đốt. Do quá trình cốt hoá không hoàn chỉnh, điểm cốt hoá tồn tại như một mảnh xương tách khỏi góc trước thân đốt, thường sau hoại tử vô khuẩn sụn tiếp hợp (bệnh Scheuermann).

Cong vẹo

Nhìn trên phim thẳng tư  thế trước - sau, cột sống bị lệch trục, một số đốt bị xoay trục kèm theo biến dạng thân đốt kiểu hình chêm như trong dị dạng nửa thân đốt (hemivertebral).

Gù đốt sống:

Nhìn trên phim chụp nghiêng, cột sống bị lồi ra sau gây gù, do thân đốt biến dạng kiểu hình chêm.

2. Bệnh thoái hoá cột sống

+ Thường gặp ở người trên 40 tuổi. Theo Schmorl, thoái hoá cột sống là thoái hoá vòng xơ bao quanh đĩa đệm. Hậu quả là làm cho đĩa đệm căng phồng lên, lồi ra, dây chằng đốt sống bị kéo giãn và đóng vôi ở sát bờ đĩa đệm để hình thành nên mỏ xương, mỏ xương thường xuất hiện ở bờ trước và hai bên thân đốt sống, ít thấy ở bờ sau (nếu có thì sẽ chèn ép tủy sống).

Chiều cao khe đĩa đệm trong thoái hoá cột sống lúc đầu ít thay đổi trong thời gian dài, sau đó cũng bị hẹp do tình trạng thoái hoá xương sụn gây ra (Osteochondrose) đặc biệt là thoái hoá đĩa đệm.

+  Mỏ xương xuất hiện đồng thời ở các thân đốt sống, nhất là ở đốt sống cổ và thắt lưng do đóng vôi ở các dây chằng.

+  Nếu mức độ nặng, mỏ xương hai thân đốt sống dính thành cầu xương. Một dấu hiệu khác thường kèm theo mỏ xương là hình ảnh dày xương dưới sụn của diện thân đốt tạo nên đường mờ đậm ở bờ trên và bờ dưới thân đốt sống.

3. Thoát vị đĩa đệm

+ Thoát vị đĩa đệm là hiện tượng thoát nhân nhầy của đĩa đệm qua lỗ rách của vòng xơ. Sự di chuyển của nhân nhầy thường ra phía sau và gây chèn ép vào ống tủy và rễ thần kinh.

+ Thoát vị đĩa đệm thường hay gặp ở cột sống thắt lưng, có thể xảy ra ở cột sống cổ, hiếm gặp ở cột sống ngực.

Trên phim chụp X quang quy ước không cho hình ảnh trực tiếp của thoát vị đĩa đệm, tuy nhiên có một thể thoát vị đặc biệt có thể cho hình ảnh trên phim chụp X quang quy ước đó là thể thoát vị vào trong thân đốt (thoát vị Schmorl). Thể thoát vị này thường xảy ra ở những bệnh nhân có loãng xương cột sống mức độ nặng.

+ Trên phim chụp X quang bao rễ thấy:

- Thoát vị đĩa đệm thể trung tâm: hình chèn đẩy cắt cụt hoàn toàn cột thuốc cản quang ở ngang với khe đĩa đệm tương ứng.

- Thoát vị đĩa đệm loại lệch bên: nhân nhầy đĩa đệm có thể di chuyển vào cạnh lỗ ghép để chèn vào rễ thần kinh. Thoát vị lệch bên chụp bao rễ tư thế chếch 3/4 thấy cột thuốc bị khuyết lõm bên thoát vị. Trên phim thẳng có thể thấy cắt cụt rễ, phim nghiêng không thấy chèn đẩy cột thuốc.

+ Trên phim chụp cộng hưởng từ:

Đây là phương pháp tạo ảnh cho độ tin cậy cao nhất trong chẩn đoán thoát vị đĩa đệm. Đặc biệt trên ảnh T₂ cho thấy hình ảnh trực tiếp giảm tín hiệu của nhân nhầy của đĩa đệm (biểu hiện tình trạng mất nước của đĩa đệm do quá trình thoái hoá gây nên). Trên ảnh chụp bình diện dọc (sagittal), nếu thoát vị đĩa đệm thì thấy rõ đĩa đệm lồi ra sau chèn đẩy ống sống và trên ảnh cắt ngang (axial), cho thấy các dạng thoát vị (trung tâm, lệch phải, lệch trái cắt cụt rễ thần kinh).

4. Chấn thương cột sống:

Chấn thương cột sống là bệnh lý hay gặp do tai nạn giao thông, sinh hoạt, lao động. Các tổn thương thường gặp là:

+ Vỡ thân đốt: đường gãy chạy ngang thân đốt, gây gián đoạn hoặc gập góc ở bờ trên thân đốt.

+ Xẹp thân đốt: chiều cao thân đốt bị xẹp xuống, đậm độ cản quang tăng hơn các đốt lân cận, thường lún ở bờ trước thân đốt nên hình thân đốt bị xẹp có dạng hình chêm. Khe đĩa đệm nói chung là không bị hẹp.

+ Trượt thân đốt: thường trượt ra trước, ra sau hoặc sang bên, có thể gây chèn ép tủy hoặc cắt đứt tủy hoàn toàn.

+ Gãy mỏm nha C_II.

+ Gãy mỏm ngang: thường  gãy mỏm ngang ở các thân đốt sống thắt lưng.

+ Gãy cung sau,  mỏm gai ít gặp.

5. Lao cột sống:

+ Lao cột sống là bệnh hay gặp nhất trong các bệnh lao xương khớp; thường gặp ở đốt sống D_IX - D_X và L_I - L_II. Hình ảnh lao cột sống diễn biến qua ba giai đoạn:

- Giai đoạn sớm: hẹp khe đĩa đệm, thấy được trên cả hai phim thẳng và nghiêng (rõ nhất là trên phim nghiêng). Giai đoạn đầu hẹp khe đĩa đệm còn kín đáo, cần so sánh với khe đĩa đệm lân cận.

- Giai đoạn toàn phát: cùng với dấu hiệu hẹp khe đĩa đệm là hình ảnh phá hủy của vi khuẩn lao vào thân đốt sống. Bờ thân đốt sát đĩa đệm nham nhở, thân đốt xẹp hình chêm, đường cong sinh lý bị biến dạng gập ra trước gây gù.

- Giai đoạn hồi phục và di chứng: các thân đốt bị lao dính liền với nhau, mất khe đĩa đệm; ở cột sống ngực có hình "chân nhện".

Ngoài ra còn có thể thấy hình ảnh ổ áp xe lạnh. Đó là đám mờ hình thoi nằm hai bên vùng đốt sống bị tổn thương lao (thường chỉ thấy rõ ở đốt sống ngực). Áp xe lạnh thường xuất hiện ở giai đoạn toàn phát của bệnh, có thể gây rò, tồn tại cho đến khi ổ lao khỏi hẳn.

+  Chẩn đoán phân biệt:

- Thoái hoá cột sống: thoái hoá cột sống mức độ nặng cũng gây hẹp khe đĩa đệm, nhưng không có hình ảnh tiêu xương ở diện thân đốt sát đĩa đệm mà ngược lại là hình dày đậm xương ở bờ diện thân đốt sát đĩa đệm do xơ hoá lớp xương dưới sụn. Lao cột sống không có mỏ xương và không có quá trình dày xương như trong thoái hoá.

- Chấn thương cột sống: xẹp do chấn thương có hình dày xương cả đốt sống và khe đĩa đệm rộng ra.

- Ung thư cột sống: tiêu xương do lao ở thân và bờ trước đốt sống, không ở cung sau. Ung thư thường phá hủy cung sau và gai sau.

6.  Bệnh viêm cột sống dính khớp (Bechterew – Strumpell -  Marie):

+ Khởi đầu của bệnh Bechterew là viêm khớp cùng - chậu (chiếm tới 70%), tiếp theo là thưa xương ở cột sống. Sớm nhất là khoảng sau 3 năm sẽ xuất hiện vôi hoá các dây chằng và dính các khớp của cột sống. Khi vôi hoá các dây chằng dọc trước, liên gai, dây chằng bên của cột sống sẽ giống hình ảnh " cột sống cây tre", "đường ray xe lửa".

+ Bệnh Bechterew là bệnh viêm cột sống dính khớp lan toả, giai đoạn đầu tổn thương chính là ở cột sống và khớp cùng chậu, về sau hàng loạt các khớp khác cũng bị dính như khớp háng.

7. Bệnh u tủy sống:

Có thể có các loại:

+ U ngoài màng cứng.

+ U trong màng cứng ngoài tủy.

+ U trong tủy.

Chụp tủy cản quang cho thấy cột thuốc cản quang bị tắc hoàn toàn có hình "đáy chén", hình "càng cua".

Hiện nay chụp cộng hưởng từ là phương pháp tạo ảnh có độ tin cậy cao nhất trong chẩn đoán u tủy. Trên cộng hưởng từ  cho thấy hình ảnh trực tiếp u tủy về kích thước cũng như  vị trí. Trên ảnh cắt ngang có thể cho biết sự liên quan của u với tủy, màng não tủy và các rễ thần kinh.

 Các bài tập nhẹ giúp giảm đau gout, hỗ trợ điều trị và tăng cường chức năng xương khớp

Phòng khám đa khoa Vietlife cung cấp dịch vụ thăm khám, chẩn đoán và điều trị toàn diện tất cả các chuyên khoa. Hệ thống phòng khám được trang bị công nghệ hiện đại, đội ngũ bác sỹ chuyên gia đến từ các bệnh viện đầu ngành. Áp dụng quy trình dịch vụ khách hàng đồng bộ nhất quán từ khâu tiếp đón đến chăm sóc trước và sau khi sử dụng dịch vụ trên toàn hệ thống. Đảm bảo kết quả chẩn đoán lâm sàng chính xác và đưa ra tư vấn hướng điều trị tốt nhất.

Bạn có thể đăng ký và đặt lịch khám tại: Phòng khám MRI Trần Bình Trọng – Số 14 Trần Bình Trọng, Hoàn Kiếm, HN và phòng khám Vietlife Sư Vạn Hạnh – Số 583 Sư Vạn Hạnh, P.13, Q.10, TP.HCM. Hoặc liên hệ Hotline: 024.7307.8999 để được tư vấn.

Theo dõi và cập nhật những thông tin tư vấn về sức khỏe sớm nhất tại: http://vietlifeclinic.com/

Các phương pháp chẩn đoán cong vẹo cột sống