Bước đầu trong ứng dụng liệu pháp miễn dịch trong điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ

Vừa qua, giới y học thế giới xôn xao trước sự kiện liệu pháp điều trị ung thư bằng cách ức chế chốt kiểm miễn dịch (liệu pháp miễn dịch) do hai nhà khoa học James P.Allison (Mỹ) và Tasuku Honjo (Nhật Bản) tìm ra được trao giải Nobel Y học 2018. 

Đây được xem là một bứt phá trong chữa trị ung thư. Tại Việt Nam, liệu pháp này cũng đã được đưa vào điều trị một số loại ung thư và thu về những kết quả nhất định.

1. Liệu pháp ức chế chốt kiểm miễn dịch là gì?

Theo Ủy ban Nobel, hai nhà khoa học đã tìm ra cách giải phóng cơ chế ức chế tế bào miễn dịch bằng việc lợi dụng hệ thống miễn dịch, từ đó chống lại tế bào ung thư.

Cụ thể, nhà miễn dịch học James P. Allison (70 tuổi, người Mỹ) tìm ra loại protein CTLA-4 có chức năng kích thích khả năng của các tế bào miễn dịch T trong việc chống lại khối u nếu như được "thả phanh". 

Cũng với nguyên lý này, nhà miễn dịch học Tasuku Honjo (76 tuổi, người Nhật Bản) phát hiện ra loại protein PD-1 trong tế bào miễn dịch cũng có khả năng tương tự nhưng khác cơ chế hoạt động của CTLA-4.

Đây được xem là những phát kiến, mở ra hi vọng mới trong cuộc chiến với căn bệnh ung thư.

BS Lê Tuấn Anh, Phó Giám đốc Trung tâm Ung bướu, Bệnh viện (BV) Chợ Rẫy (TP.HCM) cho biết, liệu pháp miễn dịch mà các nhà khoa học tìm ra gồm rất nhiều cơ chế. Liệu pháp Ức chế điểm kiểm soát miễn dịch là một phần trong đó. 

"Trên bề mặt các tế bào bạch cầu lympho có những thụ thể hoạt động như những "công tắc" để điều hòa hoạt động. Chúng ta gọi đó là các điểm kiểm soát miễn dịch (chốt kiểm). Cơ chế tự nhiên này giúp tránh các tế bào bạch cầu hoạt động quá mức sinh ra các bệnh tự miễn.

Tế bào ung thư có thể tạo ra một số chất để tắt "công tắc", khiến tế bào bạch cầu lympho rơi vào trạng thái ngủ yên. Từ đó giúp chúng thoát khỏi sự tấn công của các tế bào miễn dịch. Các nhà khoa học đã tìm ra cơ chế này, tạo ra nền tảng cho liệu pháp miễn dịch trong ung thư" - BS Tuấn Anh phân tích.

Với liệu pháp trên, nhiều hãng dược phẩm lớn đã sản xuất ra các kháng thể đơn dòng như Pembrolizumab, Nivolumab, Atezolimumab, Durvalumab… để trung hòa các chất thủ phạm trên bề mặt tế bào ung thư, ngăn không cho chúng tắt công tắt.

Từ đó có thể kích hoạt các tế bào bạch cầu lympho tăng hoạt động trở lại, giúp nhận diện và tiêu diệt tế bào ác tính.

2. Ứng dụng trong điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ

Giáo sư Nguyễn Chấn Hùng, Chủ tịch Hội Ung thư Việt Nam giải thích thêm, nhờ khám phá ra việc các tế bào ung thư dùng chốt kiểm miễn dịch thoát khỏi sự tấn công của tế bào T., nên khi ức chế được chốt kiểm đồng nghĩa có thể tiêu diệt tế bào ung thư.

Hiện tại, Bộ Y tế đã cấp visa lưu hành cho thuốc Pembrolizumab tại Việt nam. Thuốc này được chỉ định điều trị cho các trường hợp như:

(1) Bệnh nhân trưởng thành bị melanoma tiến triển (không thể cắt bỏ hoặc di căn);

(2) Điều trị bước đầu ung thư phổi không tế bào nhỏ di căn ở người lớn;

(3) Điều trị ung thư phổi không tế bào nhỏ tiến triển tại chỗ hoặc di căn ở người lớn có tỷ lệ khối u (TPS) ≥ 1% và những người đã nhận được ít nhất một phác đồ hóa trị liệu trước đó.

Liệu pháp miễn dịch đã được triển khai tại nhiều nơi như BV Ung bướu TP.HCM, BV K Hà Nội, BV Bình Dân (TP.HCM)...

Riêng tại Trung tâm Ung bướu, BV Chợ Rẫy (TP.HCM) cũng đã áp dụng liệu pháp miễn dịch trong điều trị ung thư phổi, ung thư hắc tố. 

Ngoài ra, Trung tâm này còn tham gia nhiều nghiên cứu đa quốc gia đa với nhiều trung tâm ung bướu lớn trên thế giới trong việc sử dụng các liệu pháp miễn dịch điều trị các bệnh ung thư đầu cổ, ung thư bàng quang

Tuy nhiên không phải bệnh nhân ung thư nào cũng có thể được điều trị bằng phương pháp này. 

Bệnh nhân cần phải được làm một số xét nghiệm về mô bệnh học để xác định khả năng điều trị có hiệu quả hay không?

Liệu pháp miễn dịch dù có thể giúp kéo dài thêm đời sống cho bệnh nhân hay làm chậm sự tiến triển của bệnh nhưng cũng có một số tác dụng phụ.

Một khi kích hoạt bạch cầu hoạt động quá mức có thể gây ra các bệnh như viêm não, viêm tuyến giáp, viêm phổi, viêm da, mạch máu… May mắn là các tác dụng phụ này tương đối ít gặp.

Theo BS Tuấn Anh, liệu pháp miễn dịch là một phương pháp rất mới, do đó chi phí điều trị rất tốn kém, kể cả ở nước ngoài. 

Một đợt dùng thuốc có thể tốn kém vài chục đến cả trăm triệu đồng và phải sử dụng nhiều đợt. Nhiều tình huống lâm sàng phải phối hợp với hóa trị và xạ trị để tăng hiệu quả.

"Giá mỗi lọ thuốc hơn 62 triệu đồng. Mỗi lần bệnh nhân sử dụng 2 lọ thuốc, phác đồ dùng thuốc 3 tuần một lần và kéo dài 1-2 năm hoặc hơn. Chưa kể nhiều chi phí khác như xét nghiệm, dịch các loại..." - BS thông tin.