'Bệnh X' mà WHO cảnh báo nguy hiểm thế nào?

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) xây dựng thuật ngữ "bệnh X" vào đầu năm 2018, khi đó COVID – 19 vẫn chưa xuất hiện. Tuy nhiên, bệnh X đã được đề cập cùng với danh sách "các bệnh ưu tiên trong kế hoạch chi tiết" vốn nổi tiếng về tỷ lệ mắc bệnh và tử vong, bao gồm SARS, sốt rét, Ebola và các bệnh khác. Theo WHO, một căn bệnh mới chưa được biết đến, với một số đặc điểm chính là có thể xảy ra. Danh sách đầy đủ, bao gồm cả bệnh X, là lời kêu gọi tập trung nghiên cứu và phát triển để giúp giảm thiểu và ngăn chặn các đợt bùng phát và hậu quả nghiêm trọng (WHO, 2018).

Như vậy, bệnh X đại diện cho một loại virus trên lý thuyết chưa được xác định mà các nhà khoa học cảnh báo có thể gây tử vong gấp 20 lần so với COVID -19.

Mặc dù người ta chưa biết loại virus như vậy hiện có tồn tại hay không nhưng các nhà nghiên cứu, nhà khoa học và chuyên gia đang hy vọng có thể chủ động đưa ra kế hoạch hành động để chống lại loại virus đó và chuẩn bị hệ thống y tế nếu nó nổi lên như một đại dịch - một khả năng có thể xảy ra.

Đọc thêm:

- 12 lỗi sai khi khử trùng và vệ sinh nhà cửa phòng chống bệnh truyền nhiễm

- Những bệnh truyền nhiễm trẻ em có nguy cơ cao mắc phải là gì?

1. Bệnh X là gì?

Hàng năm, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) lập danh sách 10 bệnh ưu tiên, chọn ra những dịch bệnh tiềm ẩn mà thế giới cần nghiên cứu nhất. Bên cạnh những căn bệnh quen thuộc như Ebola và virus Zika, danh sách năm 2018 lần đầu tiên cảnh báo về "bệnh X".

Năm 2022, WHO đã tập hợp 300 nhà khoa học để xem xét 25 họ virus và vi khuẩn nhằm lập ra danh sách các mầm bệnh mà họ tin rằng có khả năng tàn phá và cần được nghiên cứu thêm. Nằm trong danh sách đó là bệnh X, được WHO công nhận lần đầu tiên vào năm 2018.

Căn bệnh giả định trong tương lai này thể hiện nguy cơ "một đại dịch toàn cầu nghiêm trọng có thể do một mầm bệnh hiện chưa rõ" gây ra. Bệnh X là viết tắt của tất cả các bệnh dịch mà nhân loại chưa biết đến - cho đến khi chúng tấn công.

Bệnh X được đưa vào để chỉ ra một mầm bệnh chưa xác định có thể gây ra dịch bệnh quốc tế nghiêm trọng. Các chuyên gia sẽ đề xuất danh sách các mầm bệnh ưu tiên cần nghiên cứu và đầu tư thêm. Quá trình này sẽ bao gồm cả tiêu chí khoa học và y tế công cộng, cũng như các tiêu chí liên quan đến tác động kinh tế xã hội, khả năng tiếp cận và công bằng.

Hiện nay, các bệnh ưu tiên là:

COVID-19 Sốt xuất huyết Crimean-Congo Bệnh do virus Ebola và bệnh do virus Marburg Sốt Lassa Hội chứng hô hấp Trung Đông do virus Corona (MERS-CoV) Hội chứng hô hấp cấp tính nặng (SARS) Bệnh Nipah và bệnh henipaviral Sốt rift thung lũng Virus Zika "Bệnh X".

2. Một số đặc điểm của bệnh X dựa trên kiến thức, dữ liệu khoa học

Theo WHO và Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), bệnh X là một căn bệnh chưa được biết đến với một tập hợp các đặc điểm quan trọng vì nó có khả năng gây nhiễm trùng nghiêm trọng, bùng phát và có thể xảy ra đại dịch.

Một số đặc điểm của bệnh X, dựa trên kiến thức hiện tại về lây truyền bệnh, độc lực, khả năng bùng phát và các lựa chọn điều trị/phòng ngừa:

- Bệnh X rất có thể là bệnh do virus. Điều quan trọng cần lưu ý là tất cả các tác nhân lây nhiễm trong bản thiết kế, ngoại trừ một ngoại lệ, đều là virus. Chúng được biết đến là mầm bệnh nguy hiểm nhất. Kế hoạch chi tiết mới cũng sẽ bao gồm một số tác nhân vi khuẩn. Tuy nhiên, trong khi căn bệnh duy nhất hiện được công nhận là bệnh dịch hạch (Yersinia pestis), trọng tâm lại là virus. Một trong những lý do khiến vi khuẩn ít được quan tâm là khả năng điều trị bệnh do vi khuẩn bằng kháng sinh và kiểm soát ổ dịch hiệu quả.

- Bệnh X sẽ lây truyền qua không khí. Như chúng ta đã thấy với COVID-19, lây truyền qua đường không khí là yếu tố chính dẫn đến sự lây lan trên toàn thế giới.

- Bệnh X là bệnh lây truyền từ động vật sang người.

- Những người không có triệu chứng rõ ràng sẽ lây lan virus và do đó sẽ đặt ra những thách thức đáng kể trong việc theo dõi và kiểm soát ổ dịch.

- Bệnh X là một loại virus RNA không có vỏ bọc, có độ cứng và sức đề kháng với môi trường và tỷ lệ đột biến cao.

- Trong cộng đồng bị ảnh hưởng, khả năng miễn dịch không tồn tại và cho đến khi một loại vaccine phù hợp được phát triển, nó sẽ chỉ được thiết lập ở những người sống sót sau bệnh X.

- Các lựa chọn điều trị hiện tại chỉ giới hạn ở việc hỗ trợ triệu chứng.

- Bệnh X có khả năng lây lan nhanh và diện rộng.

- Bệnh X có khả năng được phóng thích trong phòng thí nghiệm.

- Bệnh X có nguy cơ mắc bệnh và tử vong đáng kể.

3. Có thể phòng được bệnh X?

Mới đây, các nhà lãnh đạo thế giới đã tập trung tại cuộc họp thường niên của Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos, Thụy Sĩ để thảo luận về bệnh X, được cho là nguy hiểm hơn 20 lần so với COVID -19.

Phát biểu tại Diễn đàn, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus, Tổng giám đốc Tổ chức Y tế Thế giới đã kêu gọi các quốc gia phê chuẩn hiệp ước đại dịch của tổ chức này để chuẩn bị cho mối đe dọa tiềm tàng của "dịch bệnh X". Ông Ghebreyesus bày tỏ mong muốn các nước sẽ hoàn tất hiệp ước về đại dịch vào tháng 5 để chống lại "kẻ thù chung" này và xác định COVID -19 là trường hợp ban đầu của "bệnh X".

Ông Ghebreyesus cho biết WHO hợp tác với các tổ chức toàn cầu khác đã đưa ra các sáng kiến để chuẩn bị cho đại dịch hoặc đại dịch tiếp theo. Những nỗ lực này bao gồm quỹ đại dịch để giúp các quốc gia có nguồn lực, trung tâm chuyển giao công nghệ vaccine mRNA để đảm bảo công bằng về vaccine cho các quốc gia có thu nhập thấp và trung tâm thông tin về đại dịch và dịch bệnh để cải thiện hoạt động giám sát hợp tác giữa các quốc gia.

Theo WHO, nếu chúng ta không chuẩn bị, rất có thể một căn bệnh ở quy mô đó có thể gây ra thiệt hại thậm chí còn lớn hơn những gì chúng ta đã trải qua với COVID -19, căn bệnh đã khiến hơn 7 triệu người tử vong.

Có những chủng virus có tỷ lệ tử vong rất cao có thể phát triển khả năng lây truyền hiệu quả từ người sang người.

Tiến sĩ Amesh Adalja thuộc Trung tâm An ninh Y tế Johns Hopkins cho biết, một mầm bệnh chết người như bệnh X có thể là một loại virus đường hô hấp, có thể đã lây lan ở các loài động vật và chưa có khả năng truyền sang người: "Đó có thể là loài dơi như COVID -19, có thể ở các loài chim như cúm gia cầm hoặc một số loại động vật khác, chẳng hạn như lợn."

Tiến sĩ Thomas Russo, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trường Y và Khoa học Y sinh thuộc Đại học Buffalo Jacob cho biết, có một số điều chúng ta có thể làm để giữ được sức khỏe tốt nhất có thể bao gồm tập thể dục, duy trì cân nặng khỏe mạnh và bỏ mọi thói quen sinh hoạt khiến bạn dễ mắc bệnh hơn, chẳng hạn như hút thuốc. Ông nói thêm, những thực hành này cũng có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh từ COVID-19 và các bệnh khác mà chúng ta đã biết.

Để quản lý các bệnh lây truyền qua không khí, chúng ta cần tập trung vào chất lượng không khí và bắt đầu ngay bây giờ để cải thiện/làm sạch không khí mà chúng ta hít thở ở trường học, môi trường làm việc, khu mua sắm, các khu vực tập trung đông người trong nhà…

Rửa tay thường xuyên, giữ vệ sinh cá nhân tốt và thực hành các quy tắc hô hấp (như che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi) là rất quan trọng trong việc ngăn ngừa sự lây truyền của virus.

Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc phòng ngừa bệnh X và vai trò của các cá nhân trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Giáo dục cộng đồng về rủi ro và biện pháp phòng ngừa.