Lá lách là gì? A-Z cấu tạo, chức năng và các bệnh về lá lách

Chức năng chính của lá lách là lọc máu và giúp bảo vệ cơ thể chống lại mầm bệnh. Trong bài viết này, chúng tôi sẽ giải thích cho các bạn biết lá lách là gì, những gì nó làm, và những gì sẽ xảy ra khi nó hoạt động không tốt.

1. Lá lách là gì?

Trong thời trung cổ, người ta nghĩ rằng lá lách là nguồn gây tức giận, do đó cụm từ "phóng thích lá lách của bạn", không có liên quan gì tới sự tức giận hay bất kỳ cảm xúc nào khác đối với vấn đề đó. Vậy thực sự lá lách là gì?

Lá lách là một bộ phần nằm ở phía trên bên trái của bụng, được bảo vệ bởi lồng ngực. Lá lách có màu đỏ thẫm và có trọng lượng nhỏ khoảng 200g. Đây là cơ quan lớn nhất của hệ bạch huyết – sự tuần hoàn của hệ miễn dịch. Nó tái chế các tế bào hồng cầu cũ và lưu trữ tiểu cầu (các thành phần của máu giúp ngăn chặn chảy máu) và bạch cầu.

Lá lách là gì? Vai trò của lá lách là gì? (Ảnh: Internet)

Theo ước tính thì kích thước của lá lách khi ở trạng thái bình thường sẽ bằng khoảng một nắm tay của bạn. Khi có những dấu hiệu bất thường, lá lách có thể sưng to và kích thước lá lách cũng tăng lên nhiều lần. Tuy nhiên nếu chỉ thăm khám lâm sàng thì bác sĩ khó có thể sờ và cảm nhận được lá lách.

Đọc thêm:

- Những điều cần chú ý về lá lách

- Những điều cần biết về bệnh ung thư lá lách

2. Lá lách được cấu tạo như thế nào?

Lá lách được cấu tạo như nào và lá lách nằm ở đâu? Mặc dù nó khác nhau về kích cỡ giữa các cá nhân, một lá lách thường khoảng 3-5,5 inch dài và nặng 5,3-7,1 ounce (oz). Lá lách là một cơ quan mềm mại với lớp vỏ bên ngoài mỏng của mô liên kết cứng rắn, được gọi là một viên nang.

Có một quy tắc hữu ích để nhớ kích thước thô của lá lách, được gọi là quy tắc 1x3x5x7x9x11: Nó đo khoảng 1 inch x 3 inch x 5 inch, nặng khoảng 7 oz, và nằm giữa xương sườn từ 9 đến 11.

Bất cứ thứ gì liên quan đến lá lách được gọi là lách; lá lách nhận được máu qua động mạch lách, và máu lá lách qua tĩnh mạch lách (splenic vein). Mặc dù lá lách được nối với các mạch máu của dạ dày và tuyến tụy, nhưng nó không liên quan đến tiêu hóa.

Kích thước lá lách của một người trưởng thành khỏe mạnh thường dài từ 7cm  - 14 cm và trọng lượng lá lách vào khoảng từ 150 gram tới 200 gram.

Cấu tạo của lá lách gồm hai phần là nhu mô lách và mô chống đỡ. Cụ thể như sau:

- Mô chống đỡ: bao gồm vỏ xơ, bè xơ và dây xơ

- Nhu mô lách: Lá lách chứa hai vùng chính của mô gọi là bột giấy trắng và bột giấy đỏ.

+ Bột màu đỏ: chứa xoang tĩnh mạch (các hốc đầy máu là loại mao mạch hình xoang có thành mao mạch được bao lợp bởi một lớp tế bào gọi là tế bào nội mô không liên tục và được xếp song song), và các tuyến lách hay còn gọi là dây Billroth khối xốp (các mô liên kết có chứa hồng cầu, bạch cầu, lympho bào, tương bào và đại thực bào). Bên ngoài của lớp tế bào nội mô là các sợi võng.

+ Bột trắng: Hầu hết bao gồm các tế bào miễn dịch (tế bào T và tế bào B).

Lá lách là gì? Lá lách nằm ở phía trên bên trái của bụng, được bảo vệ bởi lồng ngực. (Ảnh: Internet)

3. Chức năng của lá lách trong cơ thể là gì?

Chức năng chính của lá lách là lọc máu. Khi máu chảy vào lá lách, nó thực hiện một dịch vụ kiểm soát chất lượng, phát hiện bất kỳ tế bào hồng cầu nào cũ hoặc bị hư hỏng. Máu chảy qua một mê cung của các đoạn trong lá lách. Tế bào khỏe mạnh chảy thẳng qua, nhưng những gì được coi là không lành mạnh được chia nhỏ bởi các bạch cầu lớn gọi là đại thực bào.

Khi các tế bào hồng cầu bị phá vỡ, lá lách lưu trữ các sản phẩm còn sót lại hữu ích, chẳng hạn như sắt, nó sẽ trở lại tủy xương , làm cho hemoglobin (phần chứa sắt chứa máu).

Ngoài lọc máu thì chức năng của lá lách còn là lưu trữ máu – các mạch máu lá lách có thể mở rộng đáng kể. Ở người, khoảng 1 chén máu được giữ trong lá lách, và sẵn sàng để được giải phóng nếu có một lượng máu đáng kể, sau một tai nạn, ví dụ. Thật thú vị, khi một chú ngựa đang nghỉ ngơi, có đến một nửa số hồng cầu của nó được giữ trong lá lách.

Tế bào lách cũng đóng một vai trò trong phản ứng miễn dịch bằng cách phát hiện các mầm bệnh (vi khuẩn), và tạo ra các tế bào bạch cầu đáp ứng.

Khoảng một phần tư lympho bào của chúng ta (một loại bạch cầu) được lưu trữ trong lá lách tại một thời điểm nào đó. Lá lách làm sạch các tiểu cầu cũ khỏi máu; nó cũng hoạt động như một hồ chứa cho tiểu cầu. Khi một bào thai đang phát triển, lá lách làm cho hồng cầu, nhưng sau khi tháng thứ 5 của thai kỳ, nó dừng lại.

Lá lách cũng sản sinh ra các hợp chất được gọi là opsonins, như properdin và tuftsin, giúp hệ miễn dịch. Do đó nếu mắc các bệnh về lá lách thì có nghĩa là cơ thể bạn đang gặp vấn đề về hệ miễn dịch.

Lá lách là gì? Nhiệm vụ chính của lá lách là lọc máu, do đó nếu các mắc các bệnh về lá lách sẽ liên quan đến hệ miễn dịch và máu (Ảnh: Internet)

4. Các bệnh về lá lách

Với chức năng giúp tăng cường hệ miễn dịch, lọc máu, nên đây là cơ quan đóng vai trò quan trọng. Do đó nếu không chăm sóc cẩn thận chúng ta có thể mắc các bệnh về lá lách vô cùng nguy hiểm. 

4.1. Một số bệnh về lá lách tiêu biểu

- Vỡ lá lách: Điều này có thể xảy ra sau một chấn thương và gây ra chảy máu bên trong đe dọa mạng sống. Đôi khi, lá lách sẽ bùng nổ vào thời điểm chấn thương; những lần khác, nó sẽ bùng nổ vài ngày hoặc vài tuần sau đó. Một số bệnh như sốt rét và mononucleosis truyền nhiễm , làm cho một lá lách vỡ nhiều hơn bởi vì chúng làm lá lách sưng lên và viên nang bảo vệ trở nên mỏng hơn.

- Tăng lách (splenomegaly): Điều này có thể xảy ra do nhiều điều kiện, chẳng hạn như mononucleosis truyền nhiễm (mono), ung thư máu (như bệnh bạch cầu ), nhiễm trùng do vi khuẩn và bệnh về gan. Đôi khi, lá lách đang thực hiện công việc thường xuyên của nó, nhưng nó là quá hoạt động (hypersplenism); nó có thể, ví dụ, có thể phá huỷ quá nhiều tế bào hồng cầu hoặc tiểu cầu.

Lá lách là gì? Với chức năng giúp tăng cường hệ miễn dịch, lọc máu, nên đây là cơ quan đóng vai trò quan trọng. (Ảnh: Internet)

- Bệnh hồng cầu hình liềm: Đây là một dạng thiếu máu di truyền; tình trạng này được đặc trưng bởi một loại hemoglobin bất thường. Ở dạng thiếu máu này , các tế bào hồng cầu có hình dạng bất thường (hình lưỡi liềm) và chặn dòng máu, gây tổn thương các cơ quan, kể cả lá lách.

- Giảm tiểu cầu: Nếu lá lách mở rộng, nó có thể chứa quá nhiều tiểu cầu, có nghĩa là không có đủ trong hệ tuần hoàn của cơ thể. Nếu không có tiểu cầu có sẵn để giúp máu đông, triệu chứng chính của giảm tiểu cầu đang chảy máu.

- Ung thư tràng: Nếu ung thư bắt đầu ở lá lách, nó được gọi là ung thư lá lách sơ cấp; nếu nó lan sang lá lách từ một phần khác, nó được gọi là thứ phát. Cả hai loại ung thư đều hiếm.

- Nhồi máu lách: Nếu máu cung cấp cho lá lách bị giảm, nó được gọi là nhồi máu lách (splenic infarction). Điều này xảy ra nếu máu cung cấp qua động mạch lách được cắt bỏ bởi, ví dụ, một cục máu đông. Điều này thường rất đau, và điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân bên dưới.

- Lá lách to: Theo các bác sĩ, không phải lúc nào lá lách to cũng là dấu hiệu bệnh lý. Đây có thể là biểu hiện của việc chức năng của lá lách đang bị quá tải. Nguyên nhân chính gây ra hiện tượng lá lách to là do các bệnh lý như xơ gan, nhiễm trùng, các bệnh về máu do tế bào máu sản sinh bất thường hay hệ thống hạch bạch huyết gặp vấn đề.

- Cường lách: ếu như lá lách của bạn hoạt động quá mức trong việc phá hủy cũng như loại bỏ những tế bào máu thì đây là chứng cường lách. Nguyên nhân có thể do những rối loạn về máu hay việc sản sinh ra quá nhiều các tiểu cầu trong cơ thể.

4.2. Tôi có thể sống mà không có lá lách không?

Cắt lách: Một số người gặp vấn đề về chức năng của lá lách như chấn thương hoặc sự tăng sinh kích thước lá lách và cần làm phẫu thuật cắt bỏ lá lách nếu như có tổn thương trên diện rộng. Tuy nhiên, bạn có thể sống mà không có lá lách.

Phẫu thuật cắt lách hay còn gọi là splicectomy. Thông thường, đây là do một lá lách vỡ, nhưng cũng có thể là do lá lách to, một số bệnh về máu, một số bệnh ung thư, nhiễm trùng … Sau khi cắt lá lách thì hạch bạch huyết và gan của bạn sẽ thay thế và đảm nhiệm một số chức năng quan trọng của lá lách.

Mặc dù cơ quan có kích thước khiêm tốn này thực hiện một loạt các nhiệm vụ quan trọng, có thể sống mà không có nó. Các mô khác, chẳng hạn như các hạch bạch huyết và gan, có thể bước vào và thực hiện nhiệm vụ của lá lách. Tuy nhiên, những người đã bị cắt bỏ lách dễ bị nhiễm trùng hơn. Thời gian phục hồi cũng sẽ cần lâu hơn so với người có lá lách bình thường.

Tùy thuộc vào độ tuổi cũng như sức khỏe tổng thể của bạn mà bác sĩ sẽ đưa ra một số lời khuyên đến việc tiêm phòng ngừa một số bệnh nhiễm trùng phổ biến như:

- Haemophilus Influenza type B (Hib)

- Cúm

- Viêm màng não

- Bạch hầu, ho gà và uốn ván

- Bệnh zona

- Thủy đậu

- HPV

- Sởi, quai bị và rubella (MMR)

- Viêm phổi .

5. Hướng dẫn bảo vệ chức năng của lá lách

Để bảo vệ lá lách của bạn khỏe mạnh thì các bác sĩ cũng đưa ra một số lời khuyên như sau:

- Tuyệt đối không nên dùng chung các vật dụng cá nhân như bàn chải đánh răng, cốc uống nước, dụng cụ ăn uống chung với người khác. Nhất là trong trường hợp bạn biết được người xung quanh (người thân) đang bị mắc bệnh nhiễm trùng ví dụ như bệnh tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm khuẩn,..

- Khi tập luyện hoặc chơi thể thao có tính đối kháng bạn nên trang bị đồ bảo hộ cho cơ thể. Mục đích là để bảo vệ lá lách và các cơ quan khác không gặp chấn thương.

- Không quan hệ nhiều bạn tình, cần quan hệ tình dục an toàn, có sử dụng bao cao su để tránh lây nhiễm các bệnh qua đường tình dục.

- Hạn chế uống rượu, các đồ uống có cồn và xây dựng lối sống lành mạnh, khoa học để bảo vệ gan cũng như phòng tránh xơ gan. 

Tóm lại

Lá lách là một cơ quan quan trọng trong việc làm sạch các tế bào máu cũ và giúp đáp ứng miễn dịch. Mặc dù nó tương đối nhỏ và thực hiện một loạt các vai trò. Tuy vậy, nếu hiểu được lá lách là gì, biết được cấu tạo, chức năng của lá lách và các bệnh liên quan đến lá lách, một người có thể tiếp tục sống mà không có nó.